Dwór Dzieduszyckich w Radziszowie
Okazały budynek dworu w Radziszowie w stylu późno klasycystycznym zbudowany został w I ćwierci XIX w. z fundacji rodziny Dzieduszyckich.<br /> <br />W dniu 1 września 1790 r. rodzinie dobra przekazane zostały przez władze austriackie w ramach odszkodowań za ziemię przejęte w Galicji wschodniej.Do tego czasu Radziszowem zarządzali dzierżawcy. Rząd austriacki zaś, przejął Radziszów z rąk benedyktynów tynieckich, tuż przed kasatą klasztoru.<br />W kronice rodziny Dzieduszyckich napisano, że przejęty folwark znajdował się w bardzo złym stanie. Budynki były stare i zniszczone, a majątkiem ziemskim źle zarządzano. <br />Projekt nowej siedziby powierzono znanemu i cenionemu teoretykowi i praktykowi architektury, księdzu Jezuicie Sebastianowi Alojzemu Sierakowskiemu, który żył w latach 1743 - 1824. Plan tego dworu powstał tuż przed jego śmiercią. Wybitny projektant pochowany został w podziemiach katedry na Wawelu. <br />Nowy budynek usytuowano w zachodniej części ośmiohektarowej posiadłości dworskiej i tym samym znalazł się w centrum wsi, w zakolu rzeki Skawinki, w sąsiedztwie kościoła, od którego prowadziła aleja wysadzana drzewami. Wokół nowego dworu urządzony został park krajobrazowy, jak też ogrody kwiatowe, warzywne i sad.<br /><br />Dwór powstał na planie prostokąta, jako zwarta bryła z dwoma kondygnacjami nakrytymi czterospadowym, kalenicowym kołkowanym dachem. Najbardziej ozdobnymi zachowanymi elementami elewacji, są okna z półkolistymi nadokiennikami ze stiukowymi palmetami. Trzy centralne okna piętra od strony południowej ozdobione zostały trójkątnymi przyczółkami z orłami i amorkami. Pod dachem obiega w koło budynku ozdobny gzyms. Część parterową dworu zdobiło boniowanie. Do dziś nie zachowało się pierwotne główne wejście do budynku od strony północnej, które zapewne było wyeksponowane, jak to bywało w tego typu obiektach.<br /><br />Dwór wyposażono w dwie, zachowane do dziś klatki schodowe, w tym jedną reprezentacyjną w centralnej części budynku, tzw. trójbiegową. Część parterowa, gospodarczo-mieszkalna, posiada pomieszczenia ze sklepieniami kolebkowymi. Wysokość ścian pierwszego piętra mierzy pięć i pół metra. Dwie sale mają powierzchnie po siedemdziesiąt metrów kwadratowych. Środkowa komnata reprezentacyjna dworu na pierwszym piętrze, ozdobiona została kominkiem. W tych pomieszczeniach również zastosowano ozdoby w postaci gzymsów, obiegających wokół ścian tuż pod sklepieniem. Do pomieszczeń pierwszego piętra prowadzą ozdobne, dwuskrzydłowe drzwi. Pomieszczenia są jasne. Na piętrze okna mają prawie podwójną wysokość w stosunku do okien parteru.<br /><br />W 1826 r. dwór zniszczony został przez pożar. W II ćwierci XIX w. poddano go pierwszej poważnej przeróbce. Dobudowano wówczas od południowej strony, symetrycznie w stosunku do układu okien, obszerny, dwukondygnacyjny taras. Jego górna część wsparta została na czterech filarach. Taras ten był zdobiony balustradami i schodami po obu jego stronach.<br /><br />W 1857r. dwór odziedziczyła Helena Pawlikowska z Dzieduszyckich. Bywał tu też jej syn Tadeusz Pawlikowski, dyrektor Teatru Miejskiego w Krakowie (obecnie Teatru im. J. Słowackiego). W 1877 r. nabyła go Karolina Oksza Orzechowska. Od 1880 r. mieszkała tu księżna Róża de Bessano. Następnie właścicielami byli hrabiostwo Mieroszowscy.<br /><br />Na przełomie XIX i XX w. dwór nabyli adwokaci z Krakowa. Najpierw dr Władysław Lisowski, później dr Stefan Kirchmayer.<br /><br />W 1909 r. dwór zakupiony został przez gminę Radziszów wraz z terenem o łącznej powierzchni 800 sążni, za kwotę 21.500 koron, z przeznaczeniem na szkołę. Zanim dzieci przeniosły się ze starej, drewnianej szkoły do nowej placówki oświatowej w pałacu, przeprowadzono generalny remont, łącznie z przeróbkami układu pomieszczeń w części parterowej. Jak podają źródła, pracami budowlanymi kierował Marceli Kucharski, budowniczy z Krakowa. Nadzór nad remontem powierzono nowemu dyrektorowi szkoły, Józefowi Cieszanowskemu.<br /><br />W pomieszczeniach na parterze wydzielono mieszkanie dla dyrektora szkoły, na które składały się kuchnia i dwa pokoje, dwie sale lekcyjne, kancelarię, szatnię na korytarzu i salkę do slöjdu, tj. zajęć ręcznych wprowadzonych w polskim szkolnictwie w końcu XIX w. Na pierwszym piętrze utworzono cztery sale lekcyjne i dwie szatnie na korytarzach.<br /><br />Uroczyste otwarcie nowej placówki, przy udziale inspektora Seweryna Udzieli, miało miejsce w dniu 30 października 1909 r. Poświęcenia dokonał proboszcz radziszowskiej parafii, ksiądz Marceli Zauss.<br /><br />W czasie I wojny światowej w budynku dworu stacjonowało wojsko austriackie w terminie od 10 sierpnia 1914 r. do 20 października 1915 r. Żołnierze pozostawili po sobie duże zniszczenia. Kolejne spowodował wielki pożar z 22 czerwca 1917 r., kiedy to od wysokiej temperatury, (spłonęły 53 domy i 30 stodół), popękały dachówki i szyby w jego oknach. Wnętrza zanieczyściła sadza.<br /><br />W 1934r. przeprowadzono remont elewacji dworu, usuwając ozdobne boniowanie na wysokości parteru. Koszt remontu wyniósł 2.500 złotych.<br /><br />Rok 1944 dwór zajmują żołnierze niemieccy, którzy pozostawiają kolejne zniszczenia. W dniach 17 i 18 stycznia 1945r. w czasie wycofywania się oddziałów niemieckich, na centrum Radziszowa spadły bomby lotnicze, przyczyniając się do pęknięć murów dworu. Naukę wznowiono jednak już 1 lutego 1945 r., po przeprowadzeniu drobnych napraw.<br /><br />W 1947 r. powołano komitet przebudowy szkoły. Sporządzony został wówczas plan przez powiatowego architekta, inż. Z. Sieniawskiego. Gruntownego remontu budynek dworu doczekał się jednak dopiero w 1952r. Wymieniono wówczas pokrycie dachu, wymieniono część stropów nad salami pierwszego piętra, zmieniono kilka okien. Stopniowo wprowadzono prąd i centralne ogrzewanie.<br /><br />Do 1997r., tj. do czasu przeniesienia placówki szkolnej do nowego obiektu, budynek dworu przechodził jeszcze kilka drobnych remontów i napraw. Przez 88 lat naukę pobierały tu rzesze radziszowian.<br /><br />W Dworku Dzieduszyckich na 1. piętrze mieści się wystawa stała opowiadająca o wybitnych Radziszowianiachi:<br />– Wita Wisza – wybitnego rzeźbiarza. Po ślubie z Radziszowianinką, swoje życie związał z Radziszowem, gdzie mieszkał do śmierci. Wincenty (bo tak miał naprawdę na imię) był autorem wielu dzieł w największych świątyniach regionu – wykonał między innymi ambonę w Kościele Mariackim czy rzeźby w Kościele p.w. św. Józefa w Krakowie.<br />– Henryka Jaskuły – polskiego żeglarza, kapitana, z wykształcenia elektryka. Pan Henryk to pierwszy Polak, który na jachcie ,,Dar Przemyśla’’ samotnie bez zawijania do żadnego portu okrążył Ziemię.<br />– rodzin Tomków oraz Toszów z Radziszowa. Ich członkowie z narażeniem własnego życia pomagali Żydom w czasie II Wojny Światowej.<br />Na wystawie można także zapoznać się z fantastyczną publikacją autorstwa Małgorzaty i Józefa Niechaj – ,,Radziszów – z dziejów wsi i jej mieszkańców’’.<br />Wystawa czynna jest od poniedziałku do piątku w godz. 8.00 – 16.00.
Więcej